Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 61-Ek | Haziran 2020

Demirci Efe, adamlarının öldürülmesi hıncıyla, sebebi ve olayı soruşturmadan tüm Denizli’yi ve insan- larını suçladı. O zamanki silahlı gücüyle sağladığı otorite sayesinde Denizli’de işlediği vahşet, zamanla görmezden gelindi. Ancak Denizli’nin toplumsal hafızasında Demirci Efenin farklı bir portresi kazındı: “Eşkiya, sergerde, çete reisi…”* 1920’de 35 yaşında idi ve 15 yıldan fazla kaçkın bir çete lideriydi. Denizli Vaka- sından bir yıl önce Kuvayı Milliyeye katıldı. Bu sürede Denizli dahil geniş bir havalinin kumandanlığını üstlenirken TBMM oto- ritesi dışında kural-kanun tanımayan eski alışkanlıklarını da sürdürdü. Bunu, en açık şekilde Denizli Vakasında gösterdi. 1920 Aralık ayında, Atatürk’ün emriyle, Albay Refet (Bele) komutasındaki süva- ri birliğinin gece baskınıyla tenkil edildi. Kuvvetleri dağıtıldı, kendisi beş on kişiy- le kaçıp kurtuldu. Daha sonra Meclisin (Mustafa Kemal Paşa’nın) affına sığınıp, biat ederek affedildi. 1961’de ölümüne kadar Nazilli, İzmir ve İstanbul’da yaşadı. Birkaç kez öldürülmek istendi. Zor za- manlardaki yararlıkları dikkate alınarak kendi halinde bir yaşam sürdü. 1920’de 43 yaşındaydı ve 3 yıldır da 57.Tümen kuman- danlığı görevini sürdürü- yordu. Denizli Vakasında Demirci Efenin katliamında etkisiz kaldı. Nitekim olaydan bir hafta sonra görevden alındı. 1931’de emekli oldu. 1964’te hayatını kaybetti. Demirci Mehmet Efenin baş efesiydi. Çokça infazcısı da denilebilirdi. Denizli’de ya- şayan Rumların daha doğu- ya, Eğirdir’e kadar göç ettiril- mesi göreviyle geldi. Geldiği ikinci gece, adamlarıyla yaşattığı taşkınlık şiddetli bir tepki çekti. Yaşanan hengamede kendisi ve yanındaki iki kişi öldürüldü. 1920’de 61 yaşındaydı. De- mirci Efeye karşı en sonda sözünü geçiren kişi oldu. Tüm şehri yakmaya ve topa tutmaya niyetli olan Demirci Efeyi daha büyük faciadan vazgeçirdi. İlbadı mezarlığını ateşe verdi- ğinde de Demirci’nin kendine ettiği yemi- nin bozulacağına ikna etti. 1934’te Saray- köy’de vefat etti. 6 Temmuz 1920 7-8 Temmuz 1920 8 Temmuz 1920 Sökeli Ali Efe, 40 kadar zeybekle Denizli’ye geldi. Gece yarısından sonra zeybekler halkın malına ve iffetine saldırarak serkeşlik etti. *Bu konuda aksi görüş, bir “isyanın” olduğu yönündedir. 9 Temmuz 1920 12-13 Temmuz 1920 17 Temmuz 1920 9 Ağustos 1920 Kanunun yerine geçmeye çalışan Demirci Efe in- tikam duygusuyla Denizli’ye geldi. Cinayeti sor- gulamak ve failleri cezalandırmak yerine tüm De- nizli’yi suçlamayı tercih etti. Şehri yakmaya yemin etti. Gelişigüzel toplanan erkekler Hükümet Kona- ğının (bugünkü Cumhuriyet Parkının) karşısında- ki büyükçe bir avluya götürülüp ya boğazlanmak ya da bıçaklanmak suretiyle öldürüldü. Tabakhane kahvesinin penceresinden (bugünkü Gazi Okulunun önünde) silahlı kişilerce Sökeli Ali Efe ve 2 zeybek öldürüldü. Demirci Efe’nin vahşeti TBMM’de büyük tepki çekti. Görüşmelerde İçiş- leri Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı eleştirilere hedef oldu. Bir mil- letvekili Meclis soruşturması istedi. Mustafa Kemal Paşa bu Meclis tar- tışmalarında henüz kurulma aşamasında olan düzenli ordunun ülkeyi kurtarabilecek güç olup olamayacağı eleştirilerine muhatap oldu. Demirci Efe karşısındaki etkisizliği ve olayları önleyememesinden so- rumlu tutularak Denizli’deki 57 Tümen Komutanı Albay Şefik (Aker) Bey görevden alındı. Batı ve Güney cephelerini ayrıca incelemek için 11 kişilik bir heyet oluşturuldu. TBMM’de cepheye teftiş için giden milletvekilleri dinlendi ve ortak kana- at olarak ülkenin düzenli bir ordu istediği fikri öne çıktı. Kuvay-ı Milli- yenin yerine düzenli ordu süreci başladı. Denizli Vakası, düzenli orduya geçiş işini hızlandırdı. Demirci Mehmet Efe Şefik Aker Sökeli Ali Efe Sarayköylü Şeyh Tahir Efendi *Örneğin Emin Aslan Tokat, Raşit Özkardeş, Hamdi Gereli, Lütfü Müftüler’in yazıya geçen anlatımları Facia Öncesi İnfografik Facia Sonrası Denizli Vakası Sayı 61