Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 61 | Haziran 2020

Zeybeklerce Denizli’de bu hiddet nedeniyle 60 kadar insan öldürülmüş, kent ise yakılmaktan son anda kurtarılmıştır. rağmen bir takım silahlı ve silahsız adamın soğuk tutumu yaşana- cak olaylara dair Sökeli Ali Efe’yi kontrollü hareket etmeye sevk eder. Nitekim Sökeli Ali Efe ve zeybekle- rin silahlarını teslim etmeleri istenir ve silahlarının istasyonda kendile- rine teslim edileceği belirtilir. Efe ve zeybeklerden silahlarının teslim edilmesinin istenmesi ve efelerin de silahlarını teslim etmeleri görülmüş bir durum olmasa gerektir. Sökeli Ali Efe kendisini ve zeybekleri bu ortamdan sağ salim çıkarabilmek için silahlarını dahi teslim etmeyi kabul etmiştir. Ancak bu Deniz- li’den ayrılmalarına yetmemiş, istasyona doğru yürüyüşe geçtikten kısa süre sonra üzerlerine öldürme amacıyla ateş açılmıştır. Sökeli Ali Efe ve yanında bulunan birkaç zey- bek hayatını kaybederken, birkaçı yaralanmış ve ikisi kaçmıştır. Bu kaçan kızanlardan biri Gon- calı’ya giderek Demirci Mehmet Efe’yi yaşananlardan haberdar et- miştir. Efe çevredeki kuvvetlerinin bir bölümünü Denizli’ye hareket etme emri vererek kendisi Albay Mehmet Şefik Bey ve yanındakiler- le birlikte trenle Denizli’ye hareket etmiştir. Denizli’ye gelirken sinir krizleri geçiren Demirci Mehmet Efe daha istasyon civarında ken- dini karşılamaya gelenler arasında bulunanlardan Albay Tevfik Bey’i öldürerek cinayetlere başlamıştır. Zeybeklerce Denizli’de bu hiddet nedeniyle 60 kadar insan öldürül- müş, kent ise yakılmaktan son anda kurtarılmıştır. Denizli’yi yakmaya yemin ettiğini söyleyen Demirci Mehmet Efe, Sarayköylü Şeyh Tahir Efendi’nin araya girmesi ile sakinleştirilmiş, cinayetler durdu- rulurken, yeminini yerine getirmesi için İlbadı Mezarlığı’nın yakılması ile Denizli’nin yakılmasının önüne geçilebilmiştir. SONUÇ Demirci Mehmet Efe, Sökeli Ali Efe ve kızanlarından bir kısmının öldü- rülmesi ve yaralanması karşısında soğukkanlı davranmamış ve hemen intikam peşine düşmüştür. Daha istasyonda sorgusuz sualsiz, tam bir çete reisi gibi davranarak Mira- lay Tevfik Bey’i öldürmüştür. Daha sonra hükümet binasının yanındaki alanda gücüne dayanarak insan- ları bıçaklatarak ve boğazlatarak öldürtmüştür. Hatta cinayetler ile yetinmeyeceği ve Denizli’yi yaka- cağı düşünülürken Şeyh Tahir’in müdahalesi ile sakinleştirilebilmiş- tir. Demirci Mehmet Efe’nin durumu ve tutumu nedeniyle Albay Meh- met Şefik Bey kendisine müdahale edecek gücü kendisinde bulama- mıştır. Yanı başında Miralay Tevfik Bey’in vurularak öldürülmesi sırasında anlık olması da düşünülse dahi küçücük bir müdahale yapa- mamıştır. Suçluların tespit edilerek yargılanarak cezalandırılacaklarına dair bir garanti de verememiştir. Çünkü, BMM 23 Nisan 1920’de kurulduğu halde emrinde düzenli ordusu, ülke genelinde tam bir kontrolü henüz sağlanamamıştır. Bu nedenle Kuva-yı Milliye güçle- rinin kontrolü egemen olduğundan küçük de olsa bir müdahalede bu- lunmasını hayatı ile ödeyeceğinden sadece şahit olmayı tercih etmiştir. Demirci Mehmet Efe intikam pe- şine düşerek yaptıkları ile gerçek suçluların tespitine imkan sağlaya- cak ortamı tamamen yok etmiştir. Denizli’de Yunandan korkarak kriz yaratanlar ile gerçekten masum ve mazlum olduğu şüphe götürme- yen Denizlililer, Demirci Mehmet Efe’nin zulmüyle karşı karşıya kalmışlardır. Denizli’de yaşanan vak’a Demir- ci Mehmet Efe ve Mehmet Şefik (Aker) Bey tarafından bir isyan ola- rak değerlendirilmiş ise de yapılan tahkikat sonucunda isyan olarak değerlendirilmemiştir. Öldürülen- ler arasında sekiz yaşında bir çocuk ile 75 yaşında bir kadın bulunma- sı isyan yakıştırmasını imkansız kılmaktadır. Demirci Mehmet Efe vak’a sonrası Denizli’ye hakim olmuş ve Mutasarrıf Vekilliğine Jandarma Kumandanı Hamdi Bey’i getirmiştir. Kentin yönetimi için bir idare heyeti oluşturmuş, kentin yönetimine müdahale etmekte dahi bir beis görmemiştir. Mustafa Kemal Paşa ve pek çok ordu mensubu -bir subayın bir efe- nin kurşunuyla hükümsüz şekilde öldürülmesinden büyük rahatsızlık duymuştur. Soruşturmada Demir- ci Mehmet Efe ve Mehmet Şefik Bey için olumsuzluklar ön plan çıkarılmamış ise de sonraki süreçte Demirci Mehmet Efe ve kuvvetleri tasfiye edilmiş ve Mehmet Şefik Bey’in görev yeri değiştirilmiştir. Bu iki gelişmede Denizli Vak’asına BMM’nin nasıl yaklaştığının bir göstergesidir. Yarbay Nazım Bey’in Mutasarrıf Vekili olarak Denizli’de görevlen- dirilmesi ile Denizli normalleşme sürecine girmiştir. 11