Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 61 | Haziran 2020

Ben tarihçi değilim, hocalarımın yanında esamem okunmaz. Ancak dostum Ali Abalıoğlu’nun dave- tiyle arşivimde bulunan araştır- malarımla panele katkı sağlamaya çalışacağım. Ancak bu olayın altında yatan algı- yı anlayabilmek için öncelikle De- nizli halkının Demirci Efe’ye karşı takındığı tavrı ve Demirci Efe’nin bunca insanları koyun boğazlar gibi kesmesindeki sebepleri önce- likle o günlerin koşullarını, ülkenin ve toplumun içinde bulunduğu savaş ortamını, Denizli’de yaşayan toplumun sosyal ve siyasal yapısı- nı, toplumun ekonomik ilişkilerini, halkın içinde bulunduğu psikolojik durumunu ve özellikle Demirci Mehmet Efe’nin kişisel yapısını ve eğitimini bilmek, ona göre hareket etmemiz gerekir. İster Çerkez Ethem, ister Demirci Mehmet Efe olsun verdikleri dış görüntüleri ile Milli hareket içinde görev almış olmakla beraber, ka- rakteri itibarıyla, fazla güvenilecek birileri değildi. Aslında Çerkez Ethem, Mütareke yıllarında İzmir Valisi Rahmi Bey’in küçük yaştaki oğlunu dağa kaldırarak, öldürme- mek için haraç isteyen namlı bir eşkıya idi. Demirci Mehmet Efe, İzmir’in işgalinden sonra 11 Temmuz’da resmen Kuva-yi Milliye’ye katıldı. Sonra Kurtuluş Savaşı’nda büyük mücadele verdi. Ancak o da Çerkez Ethem gibi bir eşkıya idi. Astığı, astık, kestiği kestik bir eşkıya. Bastıkları köyleri, kasabaları hatta şehirleri talan eden, soyan, halkı göçe zorlayan acımasız bir eşkıya… Mustafa Kemal, bunları bu şekilde buldu ve büyük bir ustalıkla, onları ele alarak, bir taraftan kötülüklerini önlemeye çalışarak, onlardan yarar- lanmaya çalıştı. Olayı yalnız Demirci Mehmet Efe’nin Denizli’yi yakması şeklinde görürsek doğru bir sonuca ulaşma- mız zor olur. Bazı Rum vatandaşlar, Yunan askerlerinin hızla ilerlemesi üze- rine, hatta bazı yerlerde; “Sizi Yunan’dan biz kurtaracağız…” diye alay etmeye başladılar. Hatta Ulu- sal Kurtuluş Mücadelesinin lideri Müftü Ahmet Hulusi Efendi’nin kellesinin sokaklarda gezdirileceği Rum halk arasında konuşuluyordu. Denizli Heyet-i Milliyesi Başkanı Müftü Ahmet Hulusi Efendi böyle bir durum karşısında Rumların türlü metotlarla Denizlililere zulüm yapacaklarından endişelendi. 33