Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 67 (Ekim 2024)

33 CAFERSADIKABALIOĞLUEĞİTİMVEKÜLTÜRVAKFI Bey “Denizli Olayı” hakkında ilgi- li makamlara çok uzun bir rapor takdim etmiştir. 123 Denizli Olayını araştırmak üzere Binbaşı Ali Şevki başkanlığında 5 üyeden oluşan bir komisyo- nun hazırladığı rapor 12 Ağustos 1920’de Mutasarrıf Vekili ve 57. Tümen Komutanı Nazmi Bey’e takdim edilmiştir. Bu raporda belirtildiğine göre Denizli Olayı- nın meydana gelmesinde rolü olan kişiler şunlardır: Dava Vekili Dalamanlızade Şükrü ve Ahmet, Hoca Esat, Mevlüt Hoca, Odaba- şıoğlu Halil, Saraçzade Salih, Gı- yaseddin ve kardeşi, Nakib Hoca, Belediye Reisi Tevfik, Emekli Bin- başı İbrahim Namık, Helvacızade Mehmet Efendi, eşraftan Nuri Bey veMüftüzade Fevzi. Raporda ayrıca Askerlik Şubesi Reisi Tevfik Bey’in de bu olayda parmağı- nın bulunduğu belirtilmektedir. Raporda bu isimler dışında, 22 Temmuz’da Demirci Mehmet Efe, BMM Reisi M. Kemal Paşa’ya gönderdiği şifre telgrafta, olayın sorumluları arasında Jandarma Tabur Komutanı Hamdi Bey’in de bulunduğunu bildirmiştir. M. Kemal 24 Temmuz’da Dahiliye Vekaletine bir mektup göndere- rek “Denizli Vak’asını ihdas eden- lerden olduğu iddia edilen Hamdi Bey’in de hemen hakkında tah- kikat icrasını ve neticesinin işarını rica” etmiştir. Aynı gün BMM Re- isi M. Kemal Paşa, Demirci Efe’ye de bir şifre göndererek, Hamdi Bey’in de hemen azliyle hakkın- da tahkikat icrasının icap edenle- re emredildiğini bildirmiştir. 124 Demirci Mehmet Efe ve Albay Şefik Bey, BMM’ne yazdıkları ra- porlarda, Denizli Olayının Kuva-yı Milliye’ye karşı silahlı bir ayak- lanma olduğunu iddia etmişler- dir. Demirci Efe, 18 Ağustos’ta M. Kemal Paşa’ya gönderdiği rapo- run 4. maddesinde Emekli Binba- şı İbrahimNamık’ın Denizli Olayı- nın tertipleyicilerinden olduğunu belirtmiş, raporun 6. maddesinde “eğer bu Denizli Hadisesi’nin önü bu suretle alınmamış olsaydı, bu havalinin harekât-ı Anzavur ha- disesini bertaraf eder mühim bir vakıa karşısında kalınacağı hiç bir surette hatırdan çıkarmamak lazım idi.” demiştir. Albay Şefik Bey ise konu ile ilgili BMM’ne sunduğu raporunda, Denizli Ola- yının yalnız zeybeklik aleyhinde olmadığını, onda sekiz oranında kesinlikle Kuva-yı Milliye ve Mil- li Mücadele aleyhtarlığı sonucu meydana geldiğini belirtmiştir. 125 Batı Cephesi komutanı Ali Fuat Bey (Cebesoy) 17 Ağustos 1920’de Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riya- setine gönderdiği raporda; Denizli Olayında halkın hatası olmakla birlikte esas hatanın Kuva-yı Mil- liye adına hareket eden zeybek- ler ve efelerin taşkın ve kontrolsüz tutum ve davranışlarının etkili ol- duğuna dikkat çekmiştir. 126 Yarbay Nazmi Bey, 29 Temmuz 1920’de Denizli’ye gelerek Efe’nin hakimiyetine son vermiştir. Çer- kez Ethem’in bölgede hakim ol- ması ve Demirci Mehmet Efe’nin dağa çıkıp Milli Mücadeleye karşı koyacağından korkuldu- ğundan cezalandırılması yoluna gidilmemiştir. Denizli Mutasarrıf Vekili Yarbay Nazmi Bey durumu Konya İstiklal Mahkemesi’ne bir rapor ile bildirmiştir. Ancak yuka- rıda belirtilen sebepler yüzünden soruşturma yapılmamıştır. 127 1920 Ağustos’unda Konya İstiklal Mahkemesi’nin göreve başlama- sından sonra, Hacim Muhittin Bey’in başkanlığında bir araştır- ma kurulu Denizli’ye gelmiştir. 13 Ağustos’ta Demirci Mehmet Efe, Albay Şefik Bey, Dinar Jandarma Kumandanı Şevki, Sarayköy Jan- darma Kumandanı Fazıl Efendile- rin Konya İstiklal Mahkemesi’ne gönderilmesi kararlaştırılmıştır. 128 İstiklal Mahkemesi’nin diğer yer- lere gitmesi ve başka suçlarla il- gilenmesi yüzünden bu konuyla ilgili araştırma oldukça uzamış, Ocak 1922’de tekrar çeşitli ve res- mi olmayan yerlerden bilgi isten- miştir. Bilgisine başvurulanların hepsi de Sökeli Ali Efe’nin halkı soymaya başlamış olduğu için çatışma çıktığını belirtmişlerdir. İstiklal Mahkemesi bu çalışma- ları yaparken, M. Kemal Paşa 30 Ocak 1922 tarihinde Konya İs- tiklal Mahkemesi’ne gönderdiği yazıda Denizli Olayının yeniden incelenmesini istemiştir. Konya İstiklal Mahkemesi bir araştırma kurulu oluşturmuş ve bu kurul mahkeme adına bağımsız ha- reket etmeye başlamıştır. Kurul için yapılan şikâyetler üzerine, TBMM tarafından 249 no’lu ka- nunla İstiklal Mahkemelerinin kaldırılması ile bu konu da tama- men kapanmıştır. 129 F- Denizli Olayının Sebep ve Sonuçları Bakımından Değerlendirilmesi Denizli Olayı anlaşılmaya çalı- şıldığında; ilk olarak Milli Müca- dele’nin başlangıcındaki Kuva-yı Milliyenin yapısı, azınlıkların tutum ve davranışları, işgallere yönelik duyulan endişeler, Milli Mücadele’ye karşı var olan mu- halif hareketler, Türk halkının için- de bulunduğu özellikle ekonomik şartlar, düzenli orduya geçileme- mesinden kaynaklı sorunlar ol- duğu göze çarpmaktadır. Bütün bunlara rağmen Denizli Olayın- da rol oynayan önemli etmenler- den birinin Kuva-yı Milliye tem- silcilerinden Demirci Mehmet Efe olduğu, ikincisinin M. Kemal Paşa’nın düzenli orduya geçiş için gösterdiği kararlılığın ne kadar yerinde ve gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. Denizli Olayı değerlendirirken ilk olarak olay sırasında ve sonrasın- da yaşanan gelişmeleri ortaya koymaya çalıştık. Şimdi olay üze- rine değerlendirmeler yapmaya çalışacağız. Denizli Olayı iki nok- tadan ele alınmasında isabet ola- caktır. İlki Rumları göç ettirme gö- revi için Denizli’ye gelen Sökeli Ali Denizli Olayını araştırmak üzere Binbaşı Ali Şevki baş- kanlığında 5 üyeden oluşan bir komisyonun hazırladığı rapor 12 Ağustos 1920’de Mutasarrıf Vekili ve 57. Tü- men Komutanı Nazmi Bey’e takdim edilmiştir.