Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 67 (Ekim 2024)

34 CAFERSADIKABALIOĞLUEĞİTİMVEKÜLTÜRVAKFI Efe, zeybek ve kızanlarına yönelik şehirdeki tutum ve yaşanan öl- dürme olayı. İkincisi ise Sökeli Ali Efe ve iki zeybeğin öldürülmesi ve bir kısım zeybeğin yaralanması, bir kısmının esir alınması sonrası Demirci Mehmet Efe’nin Deniz- li’de yaptıkları. 130 Düşüncelerimizi konunun anla- şılması ve dikkat çekilen husus- lara yönelik aranacak cevaplara daha kolay erişim için madde madde ele almayı uygun bulduk. 1) Olayın ilk ve önemli nedeninin Yunanlıların Batı Anadolu’da başlattıkları 22 Haziran taarruzu olduğu açıktır. Yunan ordusunun bu taarruz ile Batı Anadolu’da iş- gali hızlı bir şekilde genişletmesi ve Kuva-yı Milliye güçlerinin cep- hede taarruzu püskürtememesi önemli etkendir. Özellikle cep- helerin hızla çökmesi ve Kuva-yı Milliye’nin hızla geri çekilmesi var olan morali yok etmiştir. Çekilen Kuva-yı Milliye’nin bir bölümü ile Sarayköy’de savunma hattı ku- rulurken, karargâh Denizli’ye beş kilometre uzaklıktaki Goncalı’ya yerleşmiştir. Karargâhın Deniz- li’ye bu denli yakın olması Deniz- li’de yaşanan heyecanı artıran diğer bir gelişme olmuştur. 2) Kuva-yı Milliyenin tüm unsur- larıyla cepheden hızla Denizli’ye doğru geri çekilişi; şehrin işgal edileceğine yönelik halkta panik ve endişe yaratmıştır. İşgal edi- len yerlerdeki Müslüman halkın iç bölgelere göçünün bölgedeki nüfus üstünlüğünü zayıflatacağı bilindiği halde bu göç engellene- memiştir. Diğer taraftan işgal al- tına düşecek yerlerdeki Rumların Yunan ordusuna katılmak ve des- tek vermek gibi faaliyetler içerisine girmeleri kaçınılmaz göründüğü için Rumların daha iç bölgelere göç ettirilmesi ise zorunluluk ha- line gelmiştir. Müslüman halkın ve Rumların göçü Denizli’de göç- menlerden oluşan ciddi bir nüfus yoğunluğu meydana getirmiştir. Nüfus yoğunluğu bir taraftan şe- hirdeki var olan güvenliği, diğer taraftan ekonomik şartları boz- muştur. Bu sıkıntılara ilaveten Rumların Yunan işgallerini göste- rerek halk üzerinde oluşturdukları baskı var olan korku ve endişeleri fazlası ile artırmıştır. 3) Kuva-yı Milliye güçlerinin sür- dürdükleri mücadelenin Yunan taarruzu ile boşa çıkarılması ve Yunan ordusu önünden hızla geri çekilmeleri; cephe gerisinde Milli Mücadeleye muhalif olan- lara şüphesiz cesaret vermiştir. Özellikle Denizli’de Milli Müca- dele’ye muhalif olan Hürriyet ve İtilaf Partisi yanlıları, Kuva-yı Milliye’nin mücadeleyi kaybetti- ğini düşünerek Yunanlıların De- nizli istikametinde ilerlemeleri ile Rum erkeklerinin göç ettirilmesi sırasında halkın korku ve endişe- lerinden faydalanmaya çalışmış- lardır. Denizli Olayının meyda- na gelmesinde Hürriyet ve İtilaf Fırkasının yaptığı kışkırtmaların şüphesiz etkisi olmuştur. Denizli Olayına adı karışanların başında yer alan Emekli Binbaşı İbrahim Namık’ın bu fırkayla ilişkisi olma- sı, öte yandan Kuva-yı Milliye’yi açıkça hedef alan konuşmaları olayın yaşanmasındaki rolünü açık şekilde göstermektedir. 131 4) Denizli’de başından itibaren Milli Mücadele’ye yönelik he- yecan ve destek var olmuştur. Ancak, İstanbul’daki Saray ve hükümetin etkisi ile Denizli’de- ki milli faaliyetlerden rahatsızlık duyanlar olmuştur. Yunan taar- ruzuna kadar tepkilerini ortaya koymayanlar, Yunan ilerleyişin- den aldıkları cesaretle harekete geçmişlerdir. Muhalif hareketlen- meninmerkezinde Hürriyet ve İti- laf Fırkası olduğu anlaşılsa dahi; şaşırtıcı olan Denizli’deki Hürriyet ve İtilaf Fırkasının yönetimi ve ça- lışmalarına dair elle tutulur bilgi- lere ulaşılamamasıdır. Hürriyet ve İtilaf Fırkası taraftarla- rı kendilerini gizlemek içinde özel bir çaba sarf etmiş olmalıdırlar. Şehrin yönetimini eline almak isteyen “Hicret Etmeyenlerin Hu- kukunu Müdafaa Cemiyeti” ku- rularak bu konuda önemli ölçüde başarılı oldukları düşünülebilir. İlk icraatları Denizli Kuva-yı Milliye- İstiklal Mahkemesi’nin diğer yerlere gitmesi ve başka suçlarla ilgilenmesi yüzünden bu konuyla ilgili araştırma oldukça uzamış, Ocak 1922’de tekrar çeşitli ve resmi olmayan yerler- den bilgi istenmiştir. Bilgi- sine başvurulanların hepsi de Sökeli Ali Efe’nin halkı soymaya başlamış olduğu için çatışma çıktığını belirt- mişlerdir.