Background Image
 1 / 54 Next Page
Information
Show Menu
1 / 54 Next Page
Page Background

DENİZLİ KAYALIK MAHALLESİ TEMETTUAT DEFTERİ

1844 YILINDA HAZIRLANAN TEMETTUAT DEFTERLERİNİN ANLATTIKLARI

Temettu kelimesi, sözlükte kar etmek ve fayda sağlamak anlamlarına gelmektedir. Temettu

vergisi ise herkesin kazancıyla orantılı olarak devlete ödediği vergiye denilmektedir. Diğer bir deyişle

tüccar ve esnafın yıllık kazançlarının tahmin edilmesi yoluyla binde ya da yüzde hesabıyla belirlenen

vergidir.

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’ın ilan edilmesiyle birlikte iltizam usulünün kaldırılması ve

halktan çeşitli adlar altında alınan vergilerin yerine herkesin geliri oranında tek bir vergi tahsil edilmesi

yoluna gidildi. Bu yeni usuldeki vergileri toplamak üzere doğrudan merkeze bağlı muhassıl-ı emval adlı

görevliler tayin edildi. Yeni kararların sağlıklı bir şekilde uygulanmasını temin etmek üzere söz konusu

muhassıllara, ayrıca 1840 tarihinde görev ve yetkilerini belirten talimat verildi.

Bundan sonra 1840/1256 yılında meclisler aracılığıyla taşrada vergi mükellefi olan şahısların

ödeyecekleri vergi miktarları tespit edilerek defterlere kaydedilmeye başlandı. İşlemleri yapıldıktan

sonra İstanbul’a ulaşan bu defterler, merkezi hazinede incelendikten sonra Babıâli’ye iletildi ve akabinde

Meclis-i Vâlâ’da onaylandıktan sonra padişahın da onayı alınarak tekrar ilgili oldukları eyaletlere

gönderildi. 1840/1256 yılına ait sayımlardan muhassıllar sorumlu oldukları için bu tarihe ait temettuat

defterlerinin son sayfasında genel itibariyle muhassıllığın mührü, bunun yanı sıra müftü, mal ve emlak

kâtipleri ile meclis azalarının mühürleri ve bazı defterlerde de naibin mührü bulunuyordu. Ancak

muhassıllık uygulamasından istenilen netice alınamayıp devletin gelirlerinde düşüş yaşanınca bu kurum

kaldırıldı. Ancak düzenleme yapma ihtiyacı devam ediyordu. Öyle ki bu ilk girişimden bir süre sonra

1845/1261 yılında yeni mali düzenlemeler yapılması gerekli görüldü ve bu bağlamda yapılacak işleri

tespit etmek maksadıyla eyaletlerin ileri gelenleri ve kocabaşılar İstanbul’a çağrılarak ülkede ne yapılması

gerektiği hususunda bu kişilerin görüşleri alındı, bu çalışmaların akabinde ülkede yeni bir emlak ve

temettu sayımı yapılmasına karar verildi. Yapılacak yeni sayımlardan sorumlu olan kesimler ile sayım

defterlerini düzenlenme hususunda da bazı değişiklikler yapıldı. Yeni sayımlardan sorumlu olan kişiler,

Müslüman mahalle ve köylerinde muhtar ve imamlar, gayrimüslimmahalle ve köylerinde ise kocabaşılar

ile papazlardı.

Temettuat Defterleri ve Bu Defterlerin Tahlili

Osmanlı Devleti’nde 1840 ile 1845 yıllarında iki dönem halinde yapılan ve yukarıda genel

hatlarıyla izah edilen temettuat sayımları neticesinde tutulan defterler, Temettuat Defterleri başlığı

altında geçmektedir. Bu defterlerin dâhil oldukları Maliye Nezareti’ne bağlı Varidat Muhasebesi, Osmanlı

Devleti’nin gelir kaynaklarını tespit etmek ve hazineye gelir olarak girmesi gereken kısımları mükelleflere

dağıtmak ve tahsil etmek işiyle görevliydi. Bu dairenin idaresi altında tutulan temettuat defterlerinde

kazalar ile köyler, haneler temelinde ele alınırdı. Bu temelden yola çıkılarak söz konusu yerlerde meskûn

bulunan şahısların mal varlığı, emlakı, arazisi, hayvanları ve ürünleri hakkındaki bilgiler kayda geçirilirdi.

Sonradan bu defterlerin tasnifi ve kataloglarının hazırlanması esnasında, sayımların yapıldığı

tarihlere göre ülkenin idari taksimatı esas alındı. Defterler, alfabetik sıra gözetilerek eyaletlere göre

ayrılırken, her eyalet de kendi içinde alfabetik olarak kazalara ayrıldı. Osmanlı Arşivi’nde “Maliye Nezareti

Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri” adıyla anılan bu defter fonu “ML.VRD.TMT.d.” şeklinde

kısaltılarak ifade edildi. Arşivin 508-516 arası katalog numaraları ile gösterilen bu defterler, dönem