19 / 44
nâhiyesinde pamuk üretimi 43.087 kg'dır. 40 küsur ton
pamuk bugünkü ölçülerde küçük görülebilir ancak o
günkü üretim teknolojisi göz önüne alınırsa mühim bir
yekun sayılır. Kaş Yenice nahiyesinin bir kısmı Büyük
Menderes ovasında yer almaktadır. Bu sebeple pamuk
yetişen köylerin çoğu bu ovada yer almaktadır. En çok
pamuk yetiştiren yerler, Kazalubükü mezreası (2.693
kg), Mazılı karyesi (15.388 kg), Köste (4.924 kg), Kaş
Yenice (4.616 kg) ve Osman karyesi (3.155 kg)dır.
Pamuk üretimi Buldan'da dokumacılığın tarihinin bir
hayli eskiye dayandığını açıkça ortaya koymaktadır.
Bu arada tahrir defterinde öşr-i mevize adı altında
bir vergi kaydolunmuştur. Mevize, kuru üzüm demektir.
Kuru üzüm sadece Köste köyünde elde edilmektedir.
Toplam üretim 76.968 kg'dır. Çal yöresinde de
rastlanan bu vergi bağcılığın yaygın bulunduğu
yerlerde alınmaktadır. Bazı köylerde pekmezden de
öşür alındığı gibi bir kısım köylerden de hasıl-ı bağat adı
altında bağ ve bostanlardan maktu ve nakdî olarak
resim alındığı görülmektedir.
Pirinç ekimi diğer ürünlerden farklı esaslara
dayanmaktadır. Sahib-i arz yani sipahi, su ve toprağı
sağlamakta, reaya işçiliğini yapmaktadır. Ürün yarı
yarıya paylaşılmaktadır. Çeltik öşrü, padişah hasları
dâhilinde önceleri ürün yarı yarıya paylaşıldıktan sonra
beylik hissesinden alınırken, daha sonra reayanın
hissesinden alınması emrolunmuştur. Şu halde, çeltik
öşrü reayanın hissesinden alındığına göre öşür, gerçek
üretimin yarısının öşrü yani onda biridir. Bu durumda
pirinç üretimini hesap ederken öşür olarak alınan miktar
mud ise kileye çevrilmiş, sonra 10 ile çarpılmış, sonra
(bir kile) 25.656 (kg) ile çarpılmış ve sonra iki ile
çarpılmıştır (Tablo 4).
Çeltik üretimi “ark” denilen ırmak vadilerinde
yapılmaktadır. Suyun kafi derece bol olmadığı yerde
çeltik üretimi yapılamaz. Büyük Menderes Kaş Yenice
yakınlarında ovaya iner ve ovada kıvrımlar yaparak yol
alır. Sık sık meydana gelen taşkınlarla nehir yatağı da
değişir. Bu durumda evvelce çeltik üretimi yapılan yerler
nehirden uzakta kaldığından üretim yapılamaz hale
gelir. Kaş Yenice yakınlarındaki Ağapınarı köyü için TT
49'a düşülen not bunu ortaya koymaktadır: “Mezkur
köyde bir arg varimiş sabıka anda iki müd tohum
ekilürmiş hasıl-ı çeltük beş bin beş yüz zeamet-i
mezbûreye kayd olunmuş on beş yıl ziyade olmuş ki
mezkur arg battal olup Menderes nâm su bendini alup
suyu alınmağa kabil olmaduğiyle ekilmeyup muattal
kalmışdır.”
Çeltik üretimi sadece üç yerde yapılmaktadır. Bunlar
Kaş Yenice (15.394 kg), Mazılı (461.808 kg) ve Kanyeri
mezreası (20.525 kg)'dır. Toplam üretim ise 497.726
kg'dır. Aynı dönemde Honaz kazâsındaki çeltik üretimi
2.061.820 kg'dır.
Ancak tekrar edelim ki, gerek hububat, gerekse
pamuk ve çeltik üretimi ile verdiğimiz rakamlar gerçek
üretimi tam olarak yansıtmamaktadır. Çünkü bazı küçük
köyler için üretim rakamları verilmeyerek “hâsıl-ı el-
galle ve gayrihu” denilerek doğrudan vergi hasılı
Fot. Zeki Akakça
17