12 / 44
Kara katran ahşap aksamlı üretim ve
ulaşım araçlarında koruyucu, ömrünü uza-
tıcı olarak ta kullanılır. Kağnıların ahşap
tekerleri ile aksamlarının katranlanması, at
arabalarının ahşap bölümleriyle metal bö-
lümleri arasındaki aşınmaya müsait bölge-
lerinin korunması için, yine benzeri şekilde
iş ve işçilerin kullandığı günlük çalışmalar-
daki alet-araç ve gereçlerin korunması, da-
yanıklılığının artırılması içinde katran kulla-
nılmıştır. (halı kilim tezgâhları, dokumadaki
küçük el gereçler, kırsal kesimde kullanılan
diğer araç ve gereçler gibi)
Katran hangi ağaçlardan nasıl ve kim-
lerce çıkarılır?
Katranı çakacak ağaçların yaşlı ve göv-
delerinin çıralı-özlü olması gerekir. Zira re-
çine yaşlı ağaçların gövdesi ile köklerinde
yoğun olarak bulunur. Yaşları yüz hatta bin
yıllara varan yaşlı ağaçlar ormanda tespiti
yapılan alanda “Çıracılar” tarafından kesi-
lerek istiflenirler. Bahar başında karların
henüz eridiği havaların yumuşamaya baş-
ladığı özel zamanlarda başlayan bu mace-
ra işler ne zaman biterse o zamana kadar
sürer.
Bu süreçte yaşanan acı, tatlı anılar, sev-
giler, aşklar, kazalar, yaralanmalar hat-
ta ölümler olur. Hayatın içinde ne varsa
katrancılar-çıracılarda da aynısı vardır.
Dağlarda olmak mahrumiyeti yaşamak
yerleşim yerlerinden uzakta olmak engel
değildir birçok şeye.
Katrancılar dağların beyaz karlarına,
yeşil ormanlarına, gökyüzünün mavisine
vurgundurlar. Onların şarkısını rüzgâr, ağıt-
larını da su söyler.
Dağların soğuğu yakarken yüzlerini, be-
denlerinin suyunu da yaz sıcaklarının çek-
mekte olduğunun farkında olmaz katran-
cılar…
Katrancılar-Çıracılar çalışacakları dağ-
larda önce “yatak yeri” dedikleri barınak-
larını inşa ederler. Barınaklar su kaynakları
kenarına, rüzgârdan korunaklı, yabanıl hay-
vanlardan uzak sel ve yangın anlarından en
az etkilenecek yerlere yapılır. Barınaklar
daha çok yıkılmış ağaçların sağlam kalan
dış bölümlerinin büyük parçalarından tah-
ta olarak kullanılabileceklerin ayrılmasıyla
ve onları ayakta tutacak iskeleti oluşturan
genç ağaçların konik şekilde başlarının
bağlanarak “çetme“ dikilmesiyle kurulur.
Barınakların bitişiğine yük taşıyan hay-
vanlar öküz ve katırlar için de yerler yapılır.
Onların da insanlara yakın olması gerekir.
Zira geceleri ayı, kurt benzeri yabanıl yır-
tıcılar hayvanlara saldırmamalıdır. Yine bu
yaşama ailece gelindiğinde keçi ve koyun-
lar için ağıl, tavuklar için kümes gibi mini
ağıllar ile yiyecek depoları da yapılır.
Çıra kesimi işinde sadece erkekler yer
almazlar. Ailelerin diğer fertleri kadınlar ve
çocuklar da çalışırlar. Kısaca katrancılık ai-
lece çalışılan bir iş koludur aynı zamanda.
(Bu tür bölgelerde özellikle tarımsal faa-
liyet yapmaya yeterli toprağı - sermayesi
olmayan aileler daha çok bu işi yaparlar)
Barınakların yapılması, yerleşilmesi sonrası
hızlı bir şekilde işe başlanarak çıra kesile-
cek alanda çalışmaya başlanır.
Katrancıların çalışması
Sabah şafak vakti kalkılarak önce ateş
yakılır hayvanlara yem ve su verilir. Yemek
hazırlanır. Kullanılacak araç ve gereçler
yerlerinden çıkarılarak hazırlanır. Sabah
erken başlanan iş aralıklarla akşamın ka-
ranlığına kadar sürüp gider. Bu zamanda eli
balta tutan kadın - kız, yaşlı-genç kim varsa
bir işin ucundan tutmak zorundadır. Bu ça-
lışma temposunda ailenin kalabalık olması
tercih edilir. Zira bu ortamda en pahalı şey
iş gücüdür.
10