37 / 44
Bu çalışma, Muğla, Denizli, Aydın, Kahramanmaraş ve
Gaziantep kentlerinde tamamladığımız, “Türkiye'de Taşra
Burjuvazisinin Oluşum Sürecinde Yerel Eşrafın Rolü ve
Taşra Kentlerinde Orta Sınıflar” başlıklı araştırmanın
(Durakbaşa, Karadağ ve Özsan, 2008, TÜBİTAK Destekli
Proje), Denizli'de “Yeni Zafer Meşrubat” fabrikasının sahibi
Cahit Özdemir ve iki ustasıyla yaptığımız görüşmelere
dayanıyor. “Zafer ve Yeni Zafer Gazozları”nın öyküsü,
Cahit Bey'in abisi Lütfi Özdemir'in Denizli'de gazoz işi
yapan başka bir iş ortaklığından ayrılarak, 1930'lu yılların
ortalarında “Ümit Gazozları” adıyla kendi iş yerini
açmasıyla başlıyor. Bu ilk imalathane, 1953 yılında yangın
geçiriyor ve bundan sonra da bizim kendisiyle
görüştüğümüz yer olan İstiklal Caddesi'ndeki yerine
taşınıyor, 1992'ye kadar da “Zafer Gazozları” adıyla
üretimini sürdürüyor. Bu tarihte imalathanelerin
ayrılmasına, “Zafer Meşrubat” ve “Yeni Zafer Meşrubat”
adıyla iki farklı firma olarak üretimin sürdürülmesine karar
veriliyor. (1) Denizli'de üretimlerini sürdüren bu iki gazoz
imalathanesi, kuruluşunda olduğu gibi günümüzde de
aileden kişilerin içinde olduğu bir “aile işletmesi”
niteliğinde. “Yeni Zafer Meşrubat” imalathanesinde
görüştüğümüz firma sahibi Cahit Bey, “baba mesleği”
olarak tanımladığı bu işte ikinci kuşak olduğunu söylüyor
ve aileden üçüncü kuşaktan kişilere bu işi devretmeye
hazırlandıklarını anlatıyor. Görüşmeleri yaptığımız “Yeni
Zafer” gazozlarının üretildiği fabrikada akrabalar ve
Denizli'den kişilerin bir arada çalışıyorlar. Cahit Bey
ortakları ve çalıştırdığı kişilerin akraba ve komşuları
olduğunu bize anlatıyor, sadece ekonomik bir ortaklıktan
değil, çok yönlü ekonomik ve sosyal ilişkilerden söz ediyor.
Fabrikada “geleneksel” meslek aktarımı ve üretim anlayışı,
“modern” örgütlenme, uzmanlaşma ve üretim araçlarıyla
bir arada bulunuyor.
Fabrika, akraba grupları ve “yerel”
ilişki ağları temelinde bir ekonomik örgütlenmeyi
sürdürüyor olsa da, üretim süreci, sosyal ilişkiler ve
bağlantılar açısından daha geniş bir ilişki ağları içinde yer
alıyor. “Aynı yerden ve buranın insanları” olma durumu ve
“kent kimliği” bir takım ilişkilerin kurulmasında çok önemli
olabiliyor. “Denizlili” olmak üzerine kurulan bağlantılar,
“ortak iş anlayışlarının” oluşturulmasına ve başka sosyal
Dr. Gül Özsan
Denizli'nin
yerel tarihinde
bir fabrikanın öyküsü:
“Zafer ve
Yeni Zafer Gazoz”ları
Marmara Üniversitesi Öğretim Görevlisi
35