Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 57 (Mayıs

liğin kimyasal analizi incelendiğin-

de Cr oranı EN 10088’den bir miktar

yüksek bulunmuş olsa da 1.4034

malzeme nolu X46Cr13 martenzitik

paslanmaz çeliğine yakın olduğu

söylenebilir.

İmalatçı tarafında eski standartta

gösterildiği haliyle Ck60 olarak ifa-

de edilen EN 10083’de C60E olarak

bulunan numuneye ait analizler

incelendiğinde olması gerekenden

düşük olması sebebiyle daha çok

C50E veya C55E olabileceği tespit

edilmiştir.

Genellikle 5 farklı kalitedeki çe-

liklerden Yatağan kılıçları üretil-

mektedir. En uygun fiyatlı olanları

3260 Ereğli çeliği olmakla birlikte

ıslah çelikleri, paslanmaz çelikler,

takım çelikleri ve Damascus çelikle-

ri olarak sıralanabilir. İmalatçı usta-

lar kullandıkları çelikle ilgili sınırlı

bilgiye sahiptir. İmalatçı açısından

yapılan kılıcın malzeme fiyatı, da-

yanımı, esnekliği, işlenebilirliği (şe-

killendirilebilirliği) ve son görünü-

mü önemli kalite parametreleridir.

3.Yatağan Kılıcı Üretim Aşamaları

ve Isıl İşlemi

Kılıçlar ülkeden ülkeye farklılık

gösteren çeşitli takım ve yöntem-

lerle birçok farklı malzemeden ya-

pılmaktadır. Bir kılıçtan beklenen

başlıca özellikler; dayanım, sertlik

tokluk (esneklik) ve denge olarak

sayılabilir. Kılıçların kullanımı es-

nasında ani darbelere karşı toklu-

ğunun yüksek olması, çatlamadan

veya kırılmadan kullanılabilmesi

oldukça önemlidir. İlk imal edilen

metal kılıçların bakır ve bronzdan

yapıldığı bilinmektedir. Demirin

keşfinden sonra daha dayanıklı

ve uzun ömürlü kılıçlar yapılmış-

tır. Çeliğin keşfinden sonra ise çok

daha dayanıklı, keskin ve uzun

ömürlü kılıçlar yapılabilmesi müm-

kün olmuştur.

Kılıç üretimi genellikle sıcak ve

soğuk şekillendirme, ısıl işlem ve

son işlem olmak üzere üç aşamada

gerçekleştirilmektedir. Yatağan kı-

lıcı imalatının ilk aşamasında yarı

mamül sactan yapılacak kılıcın bo-

yutlarına uygun kesim yapılmakta-

dır, Şekil 4a,b,c,d.

Yumuşak tavlanmış olarak satıl-

makta olan yarı mamül kılıç malze-

mesini istenilen boyutta kesen usta,

parçayı önce belli bir süre soğuk

olarak döverek kılıca kaba şeklini

vermeye çalışmaktadır, Şekil 4b,c,d.

Kılıca örs üzerinde çekiçle ilk şekil

verme esnasında kılıç malzeme-

si gitgide sertleşmektedir. Bunun

sonucu olarak belli bir soğuk şekil

vermeden sonra usta parçayı sıcak

dövme sıcaklığına ısıtarak tekrar

yumuşatmakta ve çekiçle dövme-

ye devam ederek kılıcı şekillendir-

mektedir. Malzemeyi sıcak dövme

sıcaklığına getirmek için halk ara-

sında demirci ocağı da denilen ısıt-

ma sisteminden yararlanılmaktadır,

Şekil 4e,f.

Son derece basit bir ısıtma sistemi

olan demirci ocağında sıcaklık kont-

rolü bulunmamaktadır. Çeliği ısıtan

usta ısıtma esnasında çeliğin rengine

bakarak uygun sıcak şekillendirme

sıcaklığına gelip gelmediğine karar

vermektedir. Örneğin sıcak dövme

sıcaklığı için portakal rengi (turun-

cu yaklaşık 950-1000

C, bkz Çizelge

3) ile açık sarı (1100

C) veya limon

sarısı (1200

C) arası renge gelinmesi

beklenmektedir. Su verme sıcaklığı

için ise (aslında oksitlenme sıcaklığı

kastediliyor) portakal rengine (950-

1000

C) gelmesi beklenmektedir.

Menevişleme için kızılımsı bir renge

(250

C) gelmesi beklenmektedir. Bu

pratik yöntemi Yatağan kılıcı imal

eden her ustanın ağzından duymak

mümkündür.

Ocaklarda tavlama sıcaklığını

kontrol altında tutmak zordur. Her-

hangi bir dikkatsizlik sonucunda

iş parçası kıvılcımlar saçarak ya-

nabilir. Ocaklarda tavlanan çelikle-

rin sıcaklıkları yaklaşık olarak tav

renklerinden anlaşılabilmektedir.

Bu yaklaşım ne kadar bilimsellikten

uzak görünse de pratik uygulama

açısından bilimsel değerlere uygun

düşmektedir.

EN10088 standardına göre Yata-

ğan kılıcında kullanılan martenzitik

paslanmaz çeliklerden X46Cr13 ve

X50CrMoV15 için su verme sıcak-

lığı 1000-1100

C, soğutma ortamı

yağ veya hava, menevişleme sıcak-

lığı ise 200-350

C arası verilmekte-

dir. Buradan görüleceği üzere usta-

nın EN 10088 standardını bilmeden

yaptığı sertleşme işleminde kullan-

Şekil 4: El işçiliği ile Yatağan kılıcı yapımından görünümler (Resimler Yatağan Kasabasında bulunan Yatağan kılıcı

ustalarından Süleyman Şahin’in evinin altında bulunan Şahinörs Kılıç atölyesinde çekilmiştir)