Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı | Sayı : 57 (Mayıs - Ağustos 2018)

23 / 44

21
dığı sıcaklık ve ortamlar, standarda
oldukça benzerlik göstermektedir.
Usta, ocak içinde yeterli ısıyı ya-
kaladıktan sonra parçayı düz bir şe-
kilde korun içine yerleştirmektedir.
Çelik kırmızı rengi az geçtiğinde
ocaktan çıkarılmakta ve üzerine bo-
raks atılmaktadır. Verilen bu boraks
çeliğin üzerini tamamen kaplayıp,
cüruf ve kir oluşumunu engelle-
mektedir. Çelik açık sarı renge ulaş-
tığında (limon sarısı) çelik ocaktan
çıkarılarak dövülmeye başlanmak-
tadır. Pratik uygulamada tavama
esnasında çeliğin üzerinde küçük
kıvılcımlar çıkmıyorsa yeterli ısıya
ulaşmadığı kabul edilmektedir. Bu
durumda küçük kıvılcımlar oluşun-
caya kadar ısıtılmaya devam edil-
mesi gerektiği düşünülmektedir.
Eğer küçük kıvılcımlar çıkıyorsa,
çelik ocaktan çıkarılıp, hemen düz
bir şekilde örse konulup, dövülme-
ye başlanmaktadır. Uygulamada
dikkat edilmesi gereken diğer bir
nokta da çelik turuncu renkten kır-
mızıya geçtiğinde çeliği tekrar ısı-
tılması gerektiğidir. Yani çeliği fazla
soğutmadan şekillendirme işlemini
yapmaktır. Bu şekillendirme işlemi
içinde yine sarı renge kadar ısıtmak
yeterlidir. Özellikle Damascus çelik-
lerinde çeliğin çok ısıtılması da üst
katmanların erimesine ve desende
bozukluklara neden olabilmektedir.
Ayrıca çeliğin ocakta fazla ısıtılması
ve o sıcaklıkta dövme işlemi yapıl-
ması çeliğin dağılmasına da neden
olabilmektedir. Kılıca istenilen for-
mun verilmesini takiben el emeği
ve yoğun iş gücü daha öne çıkmak-
tadır. Çünkü ustalar tarafından so-
ğuk şekillendirme yöntemi ile kılıç
çekiçle dövülerek hem ağızlara kes-
kinlik kazandırılmakta hem de sert-
leştirilmektedir. Yatağan kılıcının
şekillendirmesi tamamlanınca, su
verilmeden önce çeliğin üzerine iş-
lenecek motif ya da yazı özel aletler-
le kılıç üzerine kazılmaktadır. Ha-
zırlanan bu bölgeye ayrı bir yerde
hazırlanan ergimiş sıvı pirinç dökü-
lerek yazı veya motif oluşturulmak-
tadır. Yazı alanı dışına taşan pirinç
katılaşmayı takiben zımparalanarak
veya taşlanarak alınmaktadır. Ya-
zısı veya motifi yapılmış çelik ser-
leştirilmekte yani su verilmektedir.
Usta tarafından göz kararı (portakal
rengi) ayarlanan sıcaklığa kılıcın ta-
mamı gelene kadar demirci ocağın-
da bekletilmekte ve devamında ise
sertleşmesi için yanmamış 30 veya
40 numara motor yağına atılmak-
tadır. Ustalar nadir de olsa av bı-
çaklarında su verme ortamı olarak
zeytinyağı bile kullanıldığını ifade
etmişlerdir. Serleşme için hazırlan-
mış özel ısıl işlem yağlarının kulla-
nılmaması, ele geçen yağa nasıl olsa
serleştiriyor diye atılması önemli
bir eksiklik olarak tespit edilmiştir.
Martenzitik paslanmaz çelikten ya-
pılan Yatağan kılıçlarında sertleşme-
yi takiben önce su verme esnasında
oluşan oksitlenmeyi gidermek için
zımparalama ve parlatma (ağartma
da denilmektedir) yapılmakta ve
devamında ise malzeme gevrekli-
ğinin bir miktar alınması ve tokluk
kazandırılması amacıyla yine göz
kararı ayarlanan (kızılımsı renk,
250OC) sıcaklıkta menevişlenmek-
tedir. Yatağan kılıçları genellikle
menevişlemeden sonra tekrar yağlı
zımparalama ve keçe ile parlatma
da yapılabilmektedir. Bazı Yatağan
kılıçlarında ise kılıç üzerine özlü
sözler, kılıcı imal edenin adı ve so-
yadını yazma, motif yapma işlem-
leri su verme ve menevişlemeden
de sonra bal mumu üzerine yazılan
yazı üzerine dökülen asitle (kezzap
indirme de denmektedir) dağlama
şeklinde yapılabilmektedir.
Kılıcın her bölgesi aynı miktarda
sertleştirilmemektedir. Kılıç ağzı is-
tenilen keskinliğe getirmek için taş-
lama cihazlarında talaşlı işleme tabi
tutulmaktadır. Bu aşamada kılıç ağ-
zına istenilen açıda taşlama ile kes-
kinlik verilmektedir. Bu aşamada
kullanılan malzeme çeşidine bağlı
olarak el becerisi öne çıkmaktadır.
Yatağan kılıçlarında çoğunlukla
koç boynuzundan yapılan kabza
ile çeşitli çeliklerden yapılan nam-
lunun birleşim yerine çoğunlukla
bakır çinko alaşımı olan dökme pi-
rinçten (sarı da denilmektedir) yarı
mamüller kullanılmaktadır, Şekil 5.
Paslanmaz çelikle pirincin birlikte
kullanılmasından gelen yanlış uy-
gulamanın bir sonucu olarak bile-
zikte zamanla çinko kaybı olmakta,
yani bilezik zamanla korozyona uğ-
ramaktadır. Pirinç kısımda estetik
görünüm kayboldukça yüzeyde ko-
rozyona uğrayan tabaka taşlanarak
kaldırılmakta ve tekrar eski görünü-
müne kavuşmaktadır.
Şekil 5: Hediyelik eşya olarak hazırlanmış iki farklı Yatağan kılıcı
Meneviş Renkleri Sıcaklık (°C) Tav Renkleri Sıcaklık (°C)
Fildişi 200 Koyu kahverengi 550
Saman sarısı 220 Kızıl kahverengi 630
Altın sarısı 230 Koyu kırmızı 680
Sarımsı kahverengi 240 Kan kırmızısı 740
Kızıl kahverengi 250 Koyu kiraz kırmızısı 780
Kiremit kırmızısı 260 Kiraz kırmızısı 810
Erguvan 270 Açık kiraz kırmızısı 850
Menekşe 280 Koyu turuncu 900
Koyu mavi 290 Açık turuncu 1000
Boncuk mavisi 300 Sarı 1100
Açık mavi 320 Açık sarı 1200
Gri-mavi 340 Beyaz (bej) 1300
Gri 360
1.
2.
3.
4.
5.
6.Metal Teknolojisi Sıcak Çekme, MEGEB, 2005, s10.
Çizelge 3: Işıl işlem tav ve meneviş renkleri (6)