Cafer Sadık Abalıoğlu Eğitim ve Kültür Vakfı

Resim 29 Graffiti haç motifli, sırlı

Bizans kalyksi (XII sec.)

Resim 30 Bizans bronz buhurdanlığı

bilinmektedir. Kutsal Topraklar-

dan gelen haç bezemeli kurşun bir

eulogia bulunmuştur (Resim 33).

Hacıların duvarı

2015 yılı çalışmalarında mimari

kompleksin Havari Philippus’un

anısına ithaf edilen Kutsal Alan

olarak tanımlanmasını doğrulayan

bir keşif yapıldı, Ephesos’taki Aziz

Ioannes Bazilikası ile birlikte tüm

Küçük Asya’daki en ünlü hac nok-

tasını temsil etmektedir

.Narteks

girişi sağlayan mekânın içindeki ka-

zıda, Kilise’nin kuzeybatısına en ya-

kın, Ayazma pilasterinin arkasında,

hacıların nartekse girmeden önce

bekledikleri yerin tanımlanması

mümkün oldu. Nartekse girmeden

önce ve soldaki merdivenle Hava-

ri’nin mezarının üstündeki platfor-

ma çıkabiliyorlardı. Daha sonraki

kullanımın yaptığı tahribata rağ-

men, mekanın mermer levhalar ve

tuğlalar ile yapılmış opus sectile

döşemesinde etkileyici bir kontrast

görülmektedir; nartekse girilen ka-

pının sol tarafında mermerden bir

Roma lahdi yer almaktadır, kalkan

mızrak bezemeli tiptedir, Bizanslı

sanatçılar tarafından zarif haç mo-

tifleri eklenmiştir (Resim 34)

. Ki-

lise’ye göre mekanın son kullanım

dönemi Orta Bizans Dönemi’dir ve

güçlü bir depremin neden olduğu X.

yy yıkıntısından öncedir: bu dönem-

de duvarlar beyaz sıvayla kaplanmış-

tır, saman izleri vardır ve bazı nadir

yerlerde kırmızı boya ile yapılmış

yatay kuşaklı bezeme korunmuştur.

Mekân Selçuklu Dönemi’nde yo-

ğun olarak kullanılmıştır, X. yy

depreminden sonra tonoz çatısı en

azından kısmen korunmuş olma-

Bizans dünyasının

çeşitli yerlerinden

Kutsal Alan’a ulaşan

hediyelerin önemine

tanıklık eden başka

objeler de bulunmuştur:

bunların arasında

kaya kristalinden

bir obje nadirliğiyle

dikkat çekmektedir,

yuvarlaklarla süslü

halka, bir kalyksin ayağı

ya da bir haçın ayak

kısmı olabilir. Bu tür

kutsal tören objelerinin

benzerlerini San Marco

hazinesinde görüyoruz,

Constantinopolis’te

üretilmiş olmalılar, zira

kaya kristaliyle çalışan

atölyeler bilinmektedir.

lıdır, yıkıntıların arasında yaşayan

kişilere barınak olmuştur. Özel-

likle mekanın kuzey duvarının ya-

kınında devamlı ocak kullanımı,

sıvalı duvarlarda yoğun siyahlaş-

maya neden olmuş ve daha sonra-

ki depremlerde de zarar görmüş ve

yıkılmıştır. Bu nedenlerle sıvanın

korunma durumu son derece kötü-

dür: pek çok noktada tüm yapıdaki

çatlaklar nedeniyle kopmalar mev-

cuttur ve acil güçlendirme çalışma-

sı gerekli olmuştur. Bu mekanda,

Orta Bizans Dönemi’nde hacılar

kutsal mekana girmek için bekliyor-

lardı ve belki de geceyi geçiriyorlar-

dı: dört çevre duvarında bir adam

boyu yükseklikte metal uçlu bir

şeyle yapılmış graffitiler görülmek-

tedir, daha az ölçüde kömür kul-

lanılan boyalı yazıtlar mevcuttur.

Kuzey duvarda şanslı bir şekil-

de yerinde korunmuş geniş sıvalı

bölümler tespit edildi, diğer ta-

raflarda ise düşmüştür. Diğer du-

varlarda yerinde duranlarda ise

kuzey duvarda olduğu gibi yo-

ğun graffitiler görülmemekte-

dir. Francesco Guizzi ve Alister

Filippini’nin yoğun çalışmasıy-

la, Ağustos’un en sıcak günlerinde

güneşin en tepede olduğu saatlerde

okunması mümkün olmaktaydı,

toza ve rahatsız konuma rağmen

okunması mümkün oldu ve çok sayı-

da yazıt çözümlendi

; bir tanesinde

sakallı, uzun giysili, sol elinde üze-

rindeki çizgilerin bir metne işaret

ettiği açık bir ruloyu tutan bir figür

tanımlandı (Resim 35). Olasılıkla

bir azizin betimidir ve Philippus

olma olasılığı göz ardı edilmemeli-

dir, genellikle elinde parşömenden

bir rulo ya da yazılı bir sayfa tu-

tarken betimlenmiştir. Diğer graf-

fitiler çoğunlukla tanrıya yakarış-

lardır, Kyrie boethi ton doulon sou

formülüyle yazılmıştır ve inananın

Doğu’daki hıristiyan kutsal alanlarıyla ilgili genel sorunlar için Bkz. Maraval 2004, 385, Hierapolis ve Laodikeia’ya kısa değinmeler mevcuttur.

D’Andria 2017a, 359, Resim 9-10, 12.

Infra Ek 2.